Traditioneel werden na het vieren van de Heilige Apollonia (wat plaats vindt op 9 januari) in de Zwalmstreek geutelingen gebakken. (Meer informatie vind je op de websites van het geutelingencomité: http://www.geutelingenfeesten.be/
https://geutelingen.com/historiek/
Men vertelt dat vanaf 1900 mensen op bedevaart kwamen naar Munkzwalm, om daar te bidden tot de Heilige Apollonia om hen te verlossen van hun tandzeer. In België wordt Apollonia vereert in Aalst, Achterbos-Mol, Elst-Brakel, Munkzwalm, Louise-Marie, Maldgem-Kleit, Zemst en Antwerpen. (Daar kan je om tandpijn te verhelpen, in plaats van geutelingen, zijden draadjes verkrijgen in de kerk.) In de Zwalmstreek kon je dus je tandpijn “verkopen” aan “Sente Plone” voor de volgende tien jaar. Dat kostte tien centiem per jaar, dus één frank per decennium.
Vroeger werd kleine kinderen zelfs verteld, dat wanneer ze een melktand verloren, ze naar een beeltenis van Apollonia moesten gaan en die tand dan over hun hoofd moesten weggooien, terwijl ze: “Tand, tand een andere tand, volgend jaar een nieuwe tand” zegden zonder om te kijken.
Er werd ook verteld dat je verlost werd van je tandpijn, als je in een hete geuteling beet (wat een geuteling is vind je terug op de links hierboven). Maar dat moet je vooral nooit proberen. Je gaat inderdaad je tandpijn niet meer voelen, maar alleen omdat op je gehemelte een mooie, dikke brandblaar zal zitten door de hete stoom.
Legende van Apollonia
Even over naar de geschiedenis van Apollonia — waaronder een heel interessant verhaal over haar conceptie.
Over Apollonia zijn er heel veel legenden; de één al wat realistischer dan de andere. Mijn favoriete is waar zij bij een heidense, onvruchtbare echtgenote van een magistraat uit Alexandrië — die nog nooit van Jezus had gehoord — werd verwekt, nadat zij drie bedelende pelgrims zag en vroeg in wiens naam zij om aalmoezen vroegen. Toen werd haar verteld over Maria en de conceptie van Jezus. Toen ze dat hoorde, vroeg ze of die God haar dan ook een kind zou geven indien ze hem er om vroeg. De repliek was: “Vanzelfsprekend!” De vrouw gaf hen geld en een goede maaltijd en richtte daarna (zoals het een goede polytheïst behoort) haar gebeden voor een kind tot de Heilige Maagd. Maria was zo vriendelijk om deze gebeden te verhoren. Het kind dat daarna geboren werd, noemde de vrouw Apollonia, en ze vertelde het kind vaak over haar wonderlijke conceptie.
Door dit verhaal werd Apollonia in haar hart een christen. Toen ze dan de Helige Leoninus leerde kennen, sprak ze haar wens uit om zich te laten dopen. Hierna begon ze — aangezien ze niet op haar mondje gevallen was — te preken, totdat ze beschuldigd werd van verraad van de goden van haar vader, die haar op zijn beurt overleverde aan “de heidense machtshebber”. Ze verjoeg met haar kruisteken de demonen uit de afgodsbeelden.
Jaren later, toen er onder keizer Decius christenen vervolgd werden, is zij bij de lurven gepakt en werd ze verminkt. (Tanden uitgeslagen en dergelijke.) Ze werd voor een brandstapel gebracht waarin ze verbrand ging worden. En zo kwam het dat lang, heel erg lang geleden — welgeteld 1769 jaar — de Heilige Apollonia gezwind in het vuur sprong voordat haar beulen haar erin konden gooien. (Wat bij theologen in het begin een discussiepunt was, omdat ze zodoende zelfmoord had gepleegd, wat uiteindelijk een zonde was. Maar uiteindelijk was dat dan toch geen probleem om geheiligd te worden.)
Volgens andere legendes werden tijdens martelingen eerst haar tanden uitgetrokken met een nijptang en werd daarna haar kaakbeen verbrijzeld.
Nog een andere legende vertelt dat Apollonia tijdens de mis als dreumes van zes jaar geen hostie kreeg. Om toch de communie te mogen ontvangen, sloeg ze met een steen haar melktand uit. Zo leek ze volwassener en kreeg ze wel een hostie. (Als ze haar tanden in iets had gezet … ) Door deze daad werd ze de patrones van tandartsen en konsoorten. Ze zou ook de eerste geuteling hebben gebakken.
Anno 2018 wordt ze nog steeds vereerd, onder andere in het kleine dorpje Elst, waar men haar beeltenis kan zien in de Heilige Apolloniakerk. Op deze afbeelding houdt ze een tang met een tand in haar hand geklemd.
Noot: Het verhaal over Apollonia haar conceptie legt grote nadruk op Maria. Dat is historisch gesproken bijzonder onwaarschijnlijk. De verering van Maria werd pas een trend in de 5de eeuw: in 431 zal het Concilie van Efese Maria tot de Moeder van God verklaren. Het martelaarschap van Apollonia zou halverwege de 3de eeuw hebben plaatsgevonden.